Szybowcowy Zakład Doświadczalny 🇵🇱

W 1945 roku powstał harcerski ośrodek szybowcowy, którego zadaniem było prowadzenie szkół szybowców. W listopadzie 1945 roku odbyła się pierwsza konferencja poświęcona opracowaniu rozwoju szybownictwa, która miała na celu objąć działalność na terenie całej Polski. Fabryka wielokrotnie zmieniała nazwę i od 1948 roku nazywała się Szybowcowy Zakład Doświadczalny. Obiekt czasach swojej świetności był największym zakładem na całym świecie zajmującym się projektowaniem i produkcją szybowców. Polskie szybowce po wprowadzeniu do produkcji zaopatrzyły szkoły szybowcowe i aerokluby w nowoczesny sprzęt zaspokajający potrzeby całego cyklu szkolenia i wyczynu szybowcowego. Początkowo były to szybowce: zawodniczy IS-1 Sęp, treningowo-wyczynowy IS-2 Mucha, szkolny IS 3-ABC i akrobacyjny IS-4 Jastrząb, który powstał w wyniku zapotrzebowania na szybowiec akrobacyjny. Jego konstrukcję opracowano w latach 1948-1949 i charakteryzowała się ona wysoką wytrzymałością i bardzo dużą prędkością maksymalną. Poziom umiejętności polskich pilotów coraz bardziej się powiększał. W 1950 roku zakład przy współpracy z Głównym Instytutem Lotnictwa zrealizował projekt kierowanej bomby ślizgowej BSS (BSK). W latach 1949-1951, zaprojektowano i zbudowano trzy eksperymentalne prototypy szybowców: niekonwencjonalny, z usterzeniem z przodu IS-5 Kaczka, bezogonowiec SZD-6X Nietoperz oraz szybowiec ze skrzydłem o profilu laminarnym SZD-7 Osa. Konstrukcje te wzbudziły duże zainteresowanie w świecie szybowcowym. W latach 1951-1953 powstały prototypy szybowców: zawodniczego SZD-8 Jaskółka, szkolnego SZD-10 Czapla, dwumiejscowego wyczynowego SZD-9 Bocian oraz treningowo-wyczynowego SZD-12 Mucha 100. Wszystkie szybowce wprowadzono do produkcji seryjnej dla aeroklubów i na eksport. Do 1952 roku w zakładzie budowano i projektowano prototypy, wykonywano obloty i testy, a następnie produkcje przekazywano do innych montowni. W późniejszym czasie zakład stał się samodzielnym i najważniejszym producentem szybowców w Polsce i na świecie. W latach 1955-1978 wyeksportowano 573 sztuk szybowców oraz 90 kompletnych zespołów szybowców do montażu w Chińskiej Republice Ludowej. Pracownicy zakładu mieli ogromny udział w tworzeniu w Chińskiej Republice Ludowej przemysłu szybowcowego produkującego polskie szybowce takie jak: ABC, Salamandra, Mucha 100). Zajmowali się również organizacją biura konstrukcyjnego dzięki któremu w 1958 roku powstał pierwszy chiński szybowiec Jie-fang. Głównym narzędziem zakładu było biuro konstrukcyjne, prócz niego obiekt posiadał: biuro technologii rozwojowych, prototypownię, laboratorium, oddział prób w locie, a całość nazywano Ośrodkiem Badawczo-Rozwojowym Szybownictwa. W części warsztatowej znajdywały się oddziały metalowe, stolarskie, laminatów, plexi, galwanizernia, lakiernia oraz tapicernia. Podczas ery szybowców wykonywanych w technologii drewnianej zakład zatrudniał 2000 pracowników, a kiedy zaczęły dominować kompozyty polimerowe cała produkcja uległa uproszczeniu, a liczbę pracowników zmniejszono o połowę. W 1958 roku na szybowcu Mucha Standard pilot Adam Witek zdobył tytuł mistrza świata na zawodach w Lesznie. W 1960 roku na szybowcu Foka pilot Adam Witek zdobył trzecie miejsc na zawodach w Kolonii (RFN). Na tych samych zawodach na szybowcach Zefir pilot Edward Makula zdobył tytuł wicemistrza świata, a pilot Jerzy Popiel zajął trzecie miejsce. W 1963 roku na szybowcach Zefir 2A pilot Edward Makula został mistrzem świata, a Jerzy Popiel wicemistrzem świata, w zawodach w Junin w Argentynie. W 1965 roku na szybowcach Foka 4 pilot Jerzy Wróblewski został mistrzem świata, a Franciszek Kępka zajął trzecie miejsce na zawodach w South Cerney w Anglii. Zakład poszukiwał jak najlepszych rozwiązań korzystając z własnego doświadczenia, które polegało na ciągłej poprawie istniejących konstrukcji lub poprzez budowę doświadczalnych konstrukcji. W 1965 roku, powstał jedyny w historii zakładu szybowiec o konstrukcji całkowicie metalowej SZD-27 Kormoran. Szybowce metalowe opracowywano także w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. W 1963 roku nastąpiła reorganizacja Zakładów Sprzętu Lotnictwa Sportowego w wyniku której zlikwidowano jego dyrekcję. Przez nową dyrekcję parę oddziałów na terenie Polski straciło samodzielność finansową. W 1968 roku zdecydowano, że era szybowców drewnianych dobiega końca, bo szybowce z laminatu zaczęły znacznie górować. W 1969 roku powstały szybowce wyczynowe o konstrukcji drewnianej: Cobra 15 oraz Cobra 17. Na tych szybowcach pilot Jan Wróblewski zdobył tytuł wicemistrza świata, a Franciszek Kępka zdobył trzecie miejsce na zawodach w Marfie w USA, w 1970 roku. W 1971 roku wykonano dodatkowe płaty nośne dla śmigłowca SM-1. W tym samym roku zbudowano wyczynowy szybowiec SZD-43 Orion, o konstrukcji laminatowo-drewnianej, który posiadał balastowy zbiornik wodny o pojemności 70 litrów. Na tym szybowcu pilot Jan Wróblewski zdobył tytuł mistrza świata, a Franciszek Kępka zdobył trzecie miejsce na zawodach w Vrasacu w Jugosławii w 1972 roku. Pierwszym Polskim szybowcem wykonanym z kompozytu szklano-epoksydowego był doświadczalny SZD-37 Jantar, na którym Polscy piloci w 1972 roku, startowali na Szybowcowych Mistrzostwach Świata FAI w Jugosławii. Na szybowcu Jantar pilot Stanisław Kluk zdobył trzecie miejsce w klasie otwartej, a jednocześnie tytuł mistrza świata dla szybowców o rozpiętości 19 metrów. Prototypy Jantara zapoczątkowały całą rodzinę szybowców kompozytowych: SZD-38 Jantar 1, SZD-42 Jantar 2, SZD-41 Jantar Standard, SZD-48-1 Jantar Standard 2, SZD-48-3 Jantar Standard 3 i SZD-52 Jantar 15, różniących się między sobą rozpiętością, mechanizacją skrzydła i wykonaniem kadłuba. W latach 1972- 1986 wyprodukowano łącznie 1041 szybowców rodziny Jantar z czego 846 z nich zostało wyeksportowanych. W 1973 roku powstał prototyp motoszybowca SZD-45 Ogar ze śmigłem pchającym, którego produkcja seryjna wyniosła 64 egzemplarze. Powstała także wersja szybowca SZD-45 Ogar F, do napędu którego użyto silnika Franklin. Oblot nastąpił w 1979 roku, jednak do produkcji seryjnej nie doszło z uwagi na problemy z silnikiem Franklin. W 1974 roku na szybowcu Jantar Standard pilot Franciszek Kępka zdobył trzecie miejsce na zawodach w Waikerie w Australii. W 1975 roku zakład został połączony z Ośrodkiem Badawczo-Rozwojowym Szybownictwa. 1976 roku, polscy szybownicy powtórzyli sukces. Na szybowcach Jantar 2 pilot Julian Ziobro zdobył tytuł wicemistrza świata, a Henryk Muszczyński zajął trzecie miejsce na zawodach w Rayskala w Finlandii. Kolejne szybowce kompozytowe: SZD-50 Puchacz, SZD-51 Junior, SZD-55, SZD-56 Diana oraz SZD-59 Acro. Szczególne sukcesy odniosły szybowce: SZD-50 Puchacz i SZD-51 Junior, których zbudowano 684 egzemplarzy, z czego wyeksportowano 497 z nich. W 1989 roku nastąpiły przemiany społeczno-gospodarcze, których zakład nie przetrwał. Globalny problem zakładów pracy, które nie posiadały doświadczenia w funkcjonowaniu na wolnym rynku i brak wsparcia administracji rządowej przyczynił się do upadku wielu firm. W wyniku wielokrotnego odraczania upadku zakładu nie udało się go sprzedaż zainteresowanej austriackiej firmie lotniczej i w 1999 roku ogłoszono jego upadłość. Masę upadłościową sprzedano dwóm inwestorom: niemieckiej konkurencji, która chciała zlikwidować zakład oraz jednemu z byłych pracowników zakładu, natomiast majątek trwały wykupiła spółka o całkowitym niemieckim kapitale. Spółka ta wydzierżawiła teren dwóm firmom, które wznowiły produkcję lotniczą w 2003 roku.